Gjykimi i shkurtuar pas ndryshimeve ligjore të viteve 2017 dhe 2021

Gjykimi i shkurtuar është një nga katër gjykimet e posaçme që parashikon K.P.Penale i Republikës së Shqipërisë, së bashku me gjykimin e drejtpërdrejtë, gjykimin përmes urdhrit penal dhe gjykimin përmes marrëveshjes për pranimin e fajësisë dhe caktimin e dënimit. Gjykimi i shkurtuar normohet nga nenet 332/c, 332/dh, 334, 402, 403, 405, 406 dhe 406/ç të K.P.Penale.
Ndryshimet e viteve 2017 dhe 2021 kanë qenë me rrënjësoret, duke qenë se, kanë rikonceptuar procedurën dhe efektet e gjykimit të shkurtuar. Në këtë kontekst, do tw trajtohet gjykimi i shkurtuar pas ndryshimeve te viteve 2017 dhe 2021.

1. Karakteristikat e gjykimit të shkurtuar.
Gjykimi i shkurtuar është procedurë e posaçme gjyqësore penale, në të cilën nuk ka pretendime për pavlefshmëri të akteve të fazës së hetimeve paraprake, si dhe nuk ka pretendime për papërdorshmëri të provave. Përmes gjykimit të shkurtuar, të dhënat e mbledhura gjatë fazës së hetimeve paraprake marrin cilësinë e provës, në dallim nga procedura e zakonshme gjyqësore penale, në të cilën provat formësohen gjatë gjykimit.
Përmes gjykimit të shkurtuar bëhet pranimi “a priori” i akteve të grumbulluara gjatë fazës së hetimeve paraprake dhe evitohet marrja e provave në seancë gjyqësore, si dhe debati kontradiktor lidhur me to. Me pranimin e kërkesës për të proceduar me gjykim të shkurtuar, dosja e fazës së hetimeve paraprake, kthehet në dosje gjyqësore dhe shërben për t’u bazuar në parashtrimin e konkluzioneve përfundimtare të palëve dhe për dhënien e vendimit nga gjykata.

Gjykimit të shkurtuar, në dallim nga gjykimi i zakonshëm, i mungon faza e marrjes së provave dhe i kërkesave lidhur me papërdorshmërinë e tyre. Në rast se, palët kanë pretendime lidhur me vlefshmërinë e akteve, qoftë pavlefshmëri absolute apo relative, duke kërkuar konstatimin apo deklarimin e saj dhe/ose kanë pretendime për papërdorshmërinë e provave, gjykata nuk mund ta pranojë kërkesën për gjykim të shkurtuar, ose nëse e ka pranuar, duhet të revokojë vendimin dhe të urdhërojë vazhdimin e procedimit me gjykim të zakonshëm.
Sipas nenit 405, pika 6, të K.P.Penale, gjykata vendos të procedojë me gjykim të shkurtuar, nëse vlerëson se, çështja mund të zgjidhet në gjendjen që janë aktet. Pra, gjykata ka detyrimin që, përpara se të marrë vendim për pranimin e kërkesës së të pandehurit, për të proceduar me gjykim të shkurtuar, të shqyrtojë me imtësi aktet.

Gjithashtu, nëse gjykata konstaton kryesisht, pavlefshmëri të akteve apo papërdorshmëri të provave, që e venë përpara pamundësisë objektive për të dhënë vendim përfundimtar, në kuptim të nenit 405, pika 7, fjalia e dytë, të K.P.Penale, kërkesa për gjykim të shkurtuar duhet të rrëzohet.
Në fund, për këtë pikë, duhet shtuar se, në dallim nga gjykimi i zakonshëm, në gjykimin e shkurtuar, nuk lejohet shqyrtimi edhe i padisë civile. Ndaj, “kur gjykata pranon kërkesën për gjykim të shkurtuar, padia civile nuk shqyrtohet”.

Kerkesa e te pandehurit per te proceduar me gjykim te shkurtuar, nuk nënkupton qe ai pranon fajesine (pervec rasteve kur ai e ka pranuar akuzen gjate pyetjeve te zhvilluara ne fazen e hetimeve), por thjeshte kërkon qe te gjykohet ne baze te provave te mbledhura nga organi i akuzes(prokuroria) gjate fazes se hetimeve, rezultati i gjykimit varet nga provat e mbledhura dhe ai mund te jete si vendim fajësie, pafajësie apo pushim i ceshtjes.

2. Procedura.
Kërkesa për gjykim të shkurtuar, në bazë të nenit 405, pika 5, të K.P.Penale, duhet të jetë me shkrim dhe e nënshkruar nga i pandehuri, ose mbrojtësi i posaçëm. Gjykata, pasi e lexon, pyet të pandehurin, ose mbrojtësin e posaçëm, në rast se, i pandehuri nuk është paraqitur me vullnet në gjykim, nëse i qëndron kërkesës, e mandej merr vendimin për pranimin ose jo të saj.
E drejta për të kërkuar gjykim të shkurtuar është e drejtë personale e të pandehurit, të cilën mund ta ushtrojë vetë ose përmes mbrojtësit të tij, në rast se, ky i fundit është autorizuar në mënyrë të posaçme.

Deri në vitin 2017, kërkesa për të proceduar me gjykim të shkurtuar paraqitej në seancë gjyqësore, deri sa nuk ishte deklaruar i hapur shqyrtimi gjyqësor, në kuptim të nenit 355 të K.P.Penale. Me ndryshimet në K.P.Penale, me ligjin nr. 35/2017, datë 30.03.2017, u përcaktua se, kërkesa për gjykim të shkurtuar duhet të paraqitet në seancë paraprake. Ajo nuk mund të paraqitet rishtazi, në seancën gjyqësore.
Nga ana tjetër, në interpretim të neneve 4; 332/c, pika 3; si dhe 405, pikat 5 dhe 6, të K.P.Penale, kur i pandehuri, gjatë seancës paraprake, ka qenë në kushte objektive (forcë madhore) ose subjektive të pashmangshme (rast fator), për shkak të të cilave, pavarësisht vullnetit të tij, e ka pasur të pamundur të paraqiste kërkesë për gjykim të shkurtuar, kjo mund të paraqitej rishtazi në seancë gjyqësore (themeli).

Raste të tilla mund tw jenw ato kur i pandehuri, gjatë seancës paraprake, ka qenë në kushte fizike (shëndetësore) që i kanë pamundësuar mbrojtjen efektive (p.sh. vuante nga probleme të rënda në dëgjim), ose ndodhej në kushte pamundësie për t’u paraqitur në gjykatë dhe njëkohësisht, në kushte pamundësie për t’i deleguar mbrojtësit të posaçëm, tagrin për të kërkuar gjykim të shkurtuar (p.sh. sepse ndodhej në territorin e një shteti të huaj, gjatë periudhës së fillim-vitit 2020, në të cilën për shkak të masave kundër pandemisë së shkaktuar nga Covid-19, u ndalua lëvizja mes shteteve, si dhe u mbyllën përfaqësitë diplomatike dhe konsullore shqiptare).

Në referim edhe të qëndrimit të mbajtur nga Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë në disa vendime gjatë viteve 2020 dhe 2021 (shih Vendimin nr. 145, datë 15.05.2020 te Kolegjit Penal te Gjykates se Larte), gjyqtari i themelit ka të drejtën dhe detyrimin të korrigjojë situatën procedurale të palëve, nëse gjatë seancës paraprake rezulton se, ato nuk janë njoftuar rregullisht, ose kanë qenë në mungesë jo për shkak të vullnetit të tyre, e për pasojë nuk kanë pasur mundësi të ushtronin të drejtat që iu njeh K.P.Penale.

Sipas rregullimit normativ të vitit 2017, kërkesa për gjykim të shkurtuar paraqitej gjatë seancës paraprake dhe gjyqtari i kësaj seance vetëm e administronte, pasi verifikonte elementet formale. Ndërsa, pranimi ose rrëzimi i saj, bëhej nga gjykata e seancës gjyqësore.  
Më 30.05.2021 ka hyrë në fuqi ligji nr. 41/2021, datë 23.03.2021, i cili ka ndryshuar qenësisht procedurën dhe vendimarrjen gjatë seancës paraprake, në procesin penal. Tanimë, kur i pandehuri paraqet kërkesë për gjykim të shkurtuar, gjyqtari i seancës paraprake jo vetëm verifikon aspektet formalo-procedurale të kërkesës, por edhe shprehet lidhur me pranimin ose jo të saj.

Nëse kërkesa pranohet, çështja nuk kalon për shqyrtim në seancë gjyqësore (në themel), por zgjidhet përfundimisht në seancën paraprake. Për këtë arsye, sipas nenit 332/dh, pika 1, shkronja “c”, të K.P.Penale, të ndryshuar me ligjin nr. 41/2021, datë 23.03.2021, gjyqtari i seancës paraprake, pasi pranon kërkesën për gjykim të shkurtuar shndrrohet ne gjyqtar themeli dhe administron aktet e hetimeve paraprake, duke i dhënë fund hetimit gjyqësor, vendos kalimin e çështjes në diskutime përfundimtare, duke iu dhënë kohë palëve, deri në 15 ditë, për t’u përgatitur.
Për akuzat për vepra penale për të cilat parashikohet dënim me burgim, mbi 10 vite, të cilat në kuptim të nenit 13, pika 3, të K.P.Penale, gjykohen me trup gjykues me tri gjyqtarë, vendimi për pranimin ose jo të kërkesës për gjykim të shkurtuar merret nga gjyqtari (i vetëm) i seancës paraprake. Mandej, bëhet plotësimi i trupit gjykues, i cili merr pjesë vetëm në diskutime përfundimtare dhe në vendimarrjen përfundimtare.

3. Efektet e gjykimit të shkurtuar.
Gjykimi i shkurtuar ka vlerë për ekonomi gjyqësore, sepse thjeshton dhe shkurton procedurat, rrit shpejtësinë dhe efektivitetin e gjykimit dhe sjell përfitim për të pandehurin, për të cilin ligji parashikon se, nëse shpallet fajtor, ulet detyrimisht masa e dënimit me 1/3-ën. Nga ana tjetër, nuk lejohet zbatimi i procedurës së gjykimit të shkurtuar, në rast se, vepra për të cilën akuzohet i pandehuri, parashikon edhe dënim me burgim të përjetshëm.

Në një gjykim me disa të pandehur ose me disa akuza, parimisht nuk mund të procedohet për disa me gjykim të shkurtuar dhe për disa me gjykim të zakonshëm. Vetëm nëse vendoset ndarja e çështjes, lejohet gjykimi i shkurtuar për disa nga të pandehurit (që e kanë kërkuar dhe për të cilët është pranuar kërkesa), ose për disa nga akuzat. Çështja veçohet për të pandehurit e tjerë, ose për veprat penale për të cilat nuk lejohet gjykimi i shkurtuar, ose për të cilat nuk është kërkuar ky lloj gjykimi.

Konsensusi i prokurorit nuk është kusht për pranimin e kërkesës së të pandehurit për të proceduar me gjykim të shkurtuar.
Kundër vendimit të gjykatës për pranimin ose rrëzimin e kërkesës për gjykim të shkurtuar, bëhet ankim bashkë me vendimin përfundimtar. Në kushtet kur për vendimin për dërgimin e çështjes në gjyq, nuk lejohet ankim, kundër vendimit të gjyqtarit të seancës paraprake, me të cilin nuk është pranuar kërkesa për gjykim të shkurtuar, nëse ky qëndrim është konfirmuar edhe nga gjykata e themelit, mund të bëhet ankim bashkë me vendimin përfundimtar të gjykatës së themelit.

Lidhur me mënyrën e aplikimit të uljes së masës së dënimit me 1/3-ën, fillimisht caktohet dënimi për veprën penale dhe më pas aplikohet zbritja. Kur i pandehuri deklarohet fajtor për disa vepra penale, fillimisht caktohet dënimi për çdonjërën prej tyre, mandej aplikohet bashkimi i dënimeve sipas nenit 55 të Kodit Penal dhe në fund bëhet zbritja nga dënimi (i bashkuar), me 1/3-ën.

Nëse kërkesa për gjykim të shkurtuar është rrëzuar nga gjykata e shkallës së parë dhe gjykata e apelit konstaton se, çështja mund të zgjidhej në gjendjen që ishin aktet dhe kërkesa për gjykim të shkurtuar është refuzuar pa të drejtë, ajo mund dhe duhet ndryshojë vendimin në lidhje me masën e dënimit, duke aplikuar nenin 406, pika 1, të K.P.Penale. Ndërsa, procedura e gjykimit të shkurtuar është e parikuperueshme në apel.
Gjithashtu, është me shumë rëndësi të vihet në dukje se, në rast se gjatë gjykimit në shkallë të parë, janë marrë prova tej akteve të administruara gjatë hetimeve paraprake, apo shqyrtimi i provave, përmes debatit gjyqësor, është i rëndësishëm për cilësimin ligjor të fakteve, gjykata ka të drejtë të refuzojë gjykimin e shkurtuar. Ndërsa, në rast se shqyrtimi i provave nuk i ka sjellë ndonjë të re procesit, përveç se, humbjen e të drejtës së të pandehurit për të përfituar uljen e 1/3-ës së masës së dënimit (në rast se do të ishte pranuar kërkesa për gjykim të shkurtuar), gjykata e apelit duhet të aplikojë nenin 406, pika 1, të K.P.Penale, duke zbatuar vetë uljen e masës së dënimit me 1/3-ën, pavarësisht se, kërkesa për gjykim të shkurtuar në shkallë të parë është rrëzuar, duke ndrequr pasojat e një vendimi të marrë në kundërshtim me ligjin.

Gjykimi i shkurtuar sjell përfitim edhe për sa i takon parashkrimit të ekzekutimit të dënimit, në kuptim të nenit 68 të Kodit Penal. Ky nen gjen zbatim në referim të dënimit të dhënë në vendimin e formës së prerë. Kur zbatohet gjykimi i shkurtuar, afatet e parashkrimit të parashikuara nga neni 68 i Kodit Penal, lidhen me masën e dënimit të dhënë përfundimisht, pra, pas uljes së 1/3-ës së masës së tij.

4. Gjykimi i shkurtuar dhe gjykimet e tjera të posaçme.
Gjykimi i shkurtuar mund të gjejë zbatim njëherazi me gjykimin e drejtpërdrejtë (neni 402, pikat 3 dhe 5, të K.P.Penale). Në një rast të tillë, nëse pranohet kërkesa për gjykim të drejtpërdrejtë nga prokuroria, merret në shqyrtim kërkesa e të pandehurit për të proceduar me gjykim të shkurtuar.
Sa i takon gjykimit përmes urdhrit penal, në bazë të nenit 406/ç, pika 3, fjalia e dytë, të K.P.Penale, në rast se, i pandehuri kundërshton vendimin e gjykatës (në dhomë këshillimi), për miratimin e urdhrit penal të dënimit, çështja shqyrtohet në seancë gjyqësore, në të cilën i pandehuri mund të kërkojë gjykim të shkurtuar. Pra, edhe ky gjykim gjen zbatim edhe në rastin e urdhrit penal.
Nga ana tjetër, për gjykimin tjetër të posaçëm që parashikon K.P.Penale (gjykimi përmes marrëveshjes për pranimin e fajësisë dhe caktimin e dënimit), nuk mund të gjejë zbatim edhe gjykimi i shkurtuar.