Parandalimi i gjakmarrjes

Gjakmarrja presupozon vrasjen që kryhet, per te marre gjakun e nje personi te vrare ose te plagosur me pare. Ajo duhet dalluar nga hakmarrja. Hakmarrja ka kuptimin e shpagimit qe ndërmerr nje person kunder nje tjeteri, për një krim apo veprim që ai e quan të padrejtë, duke e ndeshkuar ose demtuar ne menyra te ndryshme.

EVOLUCIONI HISTORIK

Gjakmarrja ka karakter historik. Fenomeni i vrasjes per hakmarrje e gjakmarrje ka lindur ne rendin e bashkesise primitive, ka evoluar ne periudhat e tjera historike, duke u shfaqur edhe në kohët moderne. Ne ato shoqeri, ku njihet organizimi në bazë të grupit fisnor, në forme patrimoniale ( shtëpi-vllazni-fis), individi jeton si anetar i këtij grupi. Ai është i detyruar te permbush detyrimet e grupit fisnor, ku perfshihen edhe ato të paraardhesve të tyre. Në se fyhet nje pjestar i grupit, kjo konsiderohet si nje fyerje kunder gjithë grupit, e cila shpaguhet me hakmarrje nga te gjallet e tjere te grupit farefisnor.


Ne stadin e shperberjes se rendit fisnor, me lindjen e prones private, klasave dhe shtetit, për të rregulluar marrdheniet e reja shoqerore, lindi e drejta zakonore, e cila vazhdoi te ekzistonte edhe krahas normave te rendit skllavopronar. Për shume shekuj, ajo ka ekzistuar si një e drejte e pashkruar.
Fenomeni i gjakmarjes ne vendin tonë ka kaluar nëpër këto etapa :

Perandoria romake

Roma ruajti dhe shfrytezoi institutet shteterore e juridike qe ekzistonin me pare ne Iliri dhe qe nuk ishin ne kundershtim me interesat e saj. Ne zonat malore fiset ilire u lejuan te jetonin sipas zakoneve traditicionale, ku përfshihej edhe zakoni i hakmarrjes e ghakmarjes. Pra krahas te Drejtes pozitive vepronte edhe e Drejta zakonore vendase.

Shteti i Arberit

E drejta zakonore behet burimi i vetem dhe kryesor i te drejtes ne tokat shqiptare. Karakteristike per te drejten zakonore penale ne kete periudhe ishte partikularizimi, qe buronte nga copetimi feudal i bazuar ne pronen e feudalit mbi token.

Perandoria Osmane

Sheriati parashikonte veprat penale kunder personit , per te cilat zbatohej si rregull parimi i talionit ose ai i shperblimit, sipas kerkeses se pales se demtuar. Qendrimi i pushtuesve osman ndaj autonomise lokale dhe te drejtes zakonore ne krahinat e malesise ka qene i dyfishte. Ata u detyruan t’a nihnin defakto autonomine lokale dhe te drejten zakonore, e cila vepronte paralelisht me sheriatin qe zbatohej ne zonat e pushtuara. Mungesa e shtetit te pavarur dhe legjislacioni penale, ndikoi ne vrasjet per hakmarrje e gjakmarrje.

Kanuni i Skenderbeut (Arberit). Burime te nryshme vertetojne se ne shtetin e Skenderbeut krahas te drejtes se krijuar nga pushteti qendror e drejta feudale romako-bizantine, ka vepruar edhe e drejta zakonore penale, e cila njihte nocionet e krimit

1912-1939

Vazhdon te veprojë e drejta, sidomos per vrasjen dhe gjakmarrjen. Edhe pas viteve 20-të krimi i vrasjes per gjakmarrje mbetet problem shoqeror shqetesues. Në vitet 1922-1926, janë kryer rreth 960 vrasje të tilla.
Qeveria demokratike e Fan Nolit, ne programin e saj parashikonte masa te rendesishme kunder kesaj gjendjeje dhe shkaktareve te saj, “reforma radikale e kanuneve gjyqsore te vjeterueme”. Per shkak te rivendosjes se regjimit te Zogut nuk u arrit te ndryshohej asgje.
Zogu arriti deri aty sa te parashikonte si krim te vecante zbatimin e Kanunit. Por edhe nëekete periudhe mungonte eutoriteti i shtetit për ta goditur këtë fenomen.

1939-1945
Kjo periudhe karakterizohet nga referimi i normat të Kodit Penal te vitit 1928, normat e kanuneve, ligje penale te posacme te nxjerra nga pushtuesit ne zonat e pushtuara, si dhe vendimet partizane ne zonat e cliruara. Pushtuesit nuk kishin asnjë interes për parandalimin e gjakmarjes, ndërsa qeverite kuislinge nuk kishin asnje autoritet në këtë drejtim.
Keshillat nacionalclirimtare dhe komandat partizane ne bashkpunim te ngushte midis tyre kishin si detyre kryesore pajtimin e gjaqeve, luften kunder vrasjeve dhe hakmarrjeve. Si rezultat i kesaj levizjeje mbarepopullore per pajtimin e gjaqeve, u arrit qe ne vitin 1944 te kishte vetem 7 vrasje per gjakmarrje ne te gjithe Shqiperine.

1945-1990

Kjo periudhë karakterizohet nga shuarja graduale drejt zhdukjes e gjakmarrjes, ndonse ajo ndeshej ende mes shqiptareve qe banonin ne Kosove, Maqedoni dhe Mal të Zi. Shteti komunist nuk e mori ne konsiderate te drejten zakonore shqiptare dhe nga ana tjeter ushtroi presion dhe ndikim shume te madh mbi cdo aspekt te jetes shoqerore. Ndikimi i shtetit u ndie edhe ne pjeset me te largeta te vendit, pikerisht atje ku ligji kanunor kishte gezuar nje autoritet te padiskutuishem.
Krijimi i nje shteti te forte centralist, forcimi i ligjit, autoritetit të shtetit dhe te njeshit, masat e forta shtrenguese ekonomiko-sociale, veprimi i nje legjislacioni te forte penal etj, bene qe vrasjet per hakmarrje e gjakmarrje te klasafikoheshin nder me te paktat ne krahasim me llojet e tjera te vrasjeve.
Kodet penale te 1952 dhe 1977 e parashikonin vrasjen per hakmarrje si vrasje ne rrethana cilesuese per te cilen denimi ishte deri ne vdekje. Ne nocionin e hakmarrjes, sipas ketyre kodeve, perfshihej si hakmarrja ne kuptimin e gjere ashtu edhe ajo me kuptimin e ngushte, pra gjakmarrja. Megjithate keto te fundit pas viteve 60 shkuan drejt zhdukjes, kurse ato per hakmarrje ne kuptimin e gjere te fjales, ndesheshin ne praktike, por ne numer te kufizuar.

1990-2007
Kjo etapë karakterizohet nga rizgjimi i elementeve kanunore, me tendencen drejt një forme te plote. Autoriteti i shtetit është i dobët dhe i pafuqishëm të realizojë rolin rolin e tij disiplinues dhe kontrollues ne zbatimin e procoseve demokratike. Nje paraqitje e tille e dobet e shtetit, e institucioneve te tij, ligjeve dhe zbatimit te tyre, nuk mundi ta binde individin qe të respektoje ligjet dhe heqe dore nga vetegjyqesia.
Krimi ekonomik, trafiqet, kontrabanda, korrupsioni, prostitucioni etj, u bene burim i ri konfliktesh te thella, të cilat iu shtuan atyre te vjetrave dhe sollen krimin zinxhir te hakmarrjes, dhe gjakmarrjes. Ne nenin 78 te Kodit Penal aktual, pas disa permiresimeve te bera, parashikohet “Vrasja e kryer me paramendim, sidomos per interes hakmarrje e gjakmarrje, denohet me burgim jo me pak se 20 vjet ose me burgim te perjetshem”
Në 10-vjeçarin e fundit rezulton se vrasjet e kryera me motiv gjakmarrjen e hakmarrjen zënë 38 % të këtij krimi, shifra këto të larta.



Nr Viti Vrasje Gj.marje
1 1998 573 45
2 1999 496 41
3 2000 275 41
4 2001 275 32
5 2002 179 13
6 2003 132 12
7 2004 119 11
8 2005 109
9 2006 99

Nuk ekziston nje statistike e plote dhe reale e kriminalitetit dhe ne këtë kuadër edhe e gjakmarjes, për shkak të djegjes se institucioneve përkatëse në vitin 1977, si dhe për faktin se te dhenat statistikore midis organeve te ndryshme: policise se shtetit,prokurorise e gjykates kane dallime te theksuare, sidomos, per sa i perket cilesimit juridik te krimit te vrasjeve, pezullimit e pushimit te ceshtjeve gjate hetimit e gjykimit, per shkak te largimit jashte shtetit ose mos zbulimit te subjekteve te krimit etj
• Në vitet 1998 - 2007 ka ulje të ndjeshme të krimit të vrasjes, gjithashtu edhe të krimeve për gjakmarrje e hakmarrje, të cilat respektivisht nga 19 % dhe 13 % kanë zbritur në 14 % dhe 10 %.
• Pas vitit 1990, ndeshemi me riciklim të kanunit, i keqpërdorur e i pasuruar me mjete e forma të ashpra kriminale, si banditizmi e larja e hesapeve nëpërmjet grupeve kriminale.
• Gjakmarja ndeshet në të gjitha zonat veriore dhe verilindore të vendit. Në krye të listës evidencohet Shkodra e shoqëruar nga Kruja megjithse është rreth i vogël. Puka, ka shifra relativisht më të ulta se rrethet e tjera :nuk ka fëmijë të ngujuar dhe janë pajtuar gjaqe që kanë ekzistuar prej 60 vjetësh.
• Në Lezhë, pjesa më e madhe e vrasjeve për gjakmarrje janë kryer jashtë vendit, si në Itali, Angli dhe Greqi, duke vazhduar edhe në fiset e tyre në Lezhë. Kjo dukuri ndeshet edhe ne Shkoder.
• Nga Kurbini, kanë emigruar rreth 25 familje e persona jashtë shtetit, ku disa janë në kërkim për kryerje krimi.
• Vrasja për gjakmarje është importuar edhe në prefekturën e qarkut Tiranë
• Raste të gjakmarjeve janë evidencuar edhe në rrethe jashtë zonave të veriut.

Disa nga dukurite e Gjakmarjes:


1. Hakmarrja e gjakmarrja nuk jane vetem fenomen shqipetar. sic . Faktet flasin per egzistencen e ketij fenomeni ne popuj te ndryshem te botes si tek kinezet, japonezet, afrikanet, greket e vjeter, gjermanet, hebrenjet, arabet, sllavet, etj. Aktualishte ndeshet ne Kretë, Korsikë e Sicili. E vecanta e gjakmarrjes dhe hakmarrjes ne vendin tone qendron ne faktin e egzistences se saje deri ne ditet e sotme.

2. Institucionalizimi i gjakmarrjes ne vendin tone u pasqyrua ne kanunet shqipetare te cilat linden dhe i qendruan kohes si nje domosdoshmeri e rregullimit te brendeshem te shoqerise shqipetare te kohes e cila nuk pranoi ti nenshtrohej ligjeve te administrates otomane. Keto kanune per kohen kane patur nje nikim pozitiv por aplikimi i tyre ne shoqerite moderne eshte nje paradoks.

3. Ndikim mjaf negativ ne vazhdimin e vrasjeve per gjakmarrje kane patur edhe pushtiet e huaja dhe veshtersite e konsolidimit te shtetit shqipetare ne fillim te shekullit te 20-te.

4. Konsolidimi i shtetit shqipetare ne periullen e qeverisjes se mbretit Zog, megjithse u miratuan dhe u vune ne zbatim nje sere ligjesh te karakterit penal dhe procedurial penal qe luftonin vrasjet per gjakmarrje e hakmarrje nuk u arrit ndonje kufizim i ndjeshem ne kete drejtim.

5. Ne kohen e pushtimit fashist te Shqiperise gjakmarja pati renje te ndjeshme dhe kufizime te plota ne shume zona te vendit. Kjo spjegohet me faktin e angazhimit te shoqerise shqipetare te kohes ne lufte per clirimin e vendit nga pushtimi i huaj.

6. Ne vitet e para te shtetit komunist nuk pati ndonje renje te ndjeshme te krimeve per gjakmarrje e hakmarrje e kjo ne menyre te vecante ne zonat malore te vendit. Por me kalimin e viteve si rezultat i masave te gjithanshme ligjore, represive e organizative pati nje ulje te ndjeshme deri në shurjae te ketyre krimeve.

7. Nga viti 1971 e deri ne vitin 1987 ne Shqiperi nuk eshte evidencuar asnje vrasje per gjakmarrje. Duhet theksuar se gjate kesaje periulle sanksionet ligjore per keto vepra penale kane qene mjaft te ashpra dhe nga policia behej nje pune mjaft e madhe per zgjidhjen e pajtimin e kontradiktave e hasmerive qe evidencoheshin. Krahas punes se policise ne kete drejtim angazhoheshin edhe organizatat e partise dhe organizatat e tjera shoqerore te kohes. Ne rastet kur nuk arrihej pajtimi ne mes paleve ne konflikt, ndaj ketyre familjeve merreshin masa te tjera te karakterit administrativ deri ne internimin e tyre ne zona mjaft larg njera tjeres dhe me nje kontoll te plote te levizjes.

8. Me fillimin e proceseve demokratike ne vendin tone ne fillim te viteve 90 pati nje shtim te menjehrshem te vrasjeve per gjakmarrje e hakmarrje. Ne vitet e pare te viteve 90 u evidencuan vrasje per te marre gjakun per nje vrasje te kryer para 50-60 vitesh. Kryerja e ketyre vrasjeve nxiti nje riaktivizim dhe nje institucionalizim te kanuneve e ne menyre te vecante te kanunit te Lek Dukagjinit, si nje kanun qe i ka qendruar me gjate kohes.

9. Ne keto vite si rezultat i ndryshimeve qe pesoi gjithe jeta e vendit e sidomos ne fushen ekonomike solli per pasoje lindjen e mjaft konflikteve per arsye te ndarjes se tokave, pronave, etj. Gjadherimi i interesave te prones private si dhe koflikte qe egzistonin dhe linden ne kete periudhe rriten ne menyre te ndjeshme vrasjet per interesa pasurore, per hakmarrje e gjakmarrje.

10. Ne keto vite krahas vrasjeve per gjakmarrje qe pesuan nje rritje pati nje aktivizim te ndjeshem te komisioneve te pajtimit te gjaqeve e mosmarrveshjeve te cilat ne mjaft raste kane luajtur nje rol mjaft pozitiv ne zgjidhjen me pajtim te mosmarveshjeve te ndryshme dhe faljen e mjaft gjaqeve.

11. Ne krizen e gjithanshme qe kaloi vendi ne vitin 1997 dhe sidomos rrembimi dhe shperndarja e armeve nga depot e ushtrise u shoqerua me nje rritje te jashtezakonshme te vrasjeve ne pergjithsi dhe ne kete kuader edhe i vrasjeve per gjakmarrje e hakmarrje. Gjithashtu ne kete vit pati nje rritje te konflikteve ne rradhet e popullates qe qe u shoqerua me rritjen e vrasjeve per hakmarrje e per gjakmarrje. Gjate ketij vit vrasjet dhe veprat e tjara penale paten nje rritje te ndjeshme edhe si rezultat i mos funksionimit te struktuarave shterore ne pjesen me te madhe te teritorit te vendit.


Disa opsione për parandalimin e gjakmarrjes:

• Hartimi i një Strategjie Kombëtare për parandalimin e gjakmarrjes, pas studimit të hollësishëm të fenomenit.
• Rritja e vazhdueshme e autoritetit të shtetit të së drejtës për sigurimin e rendit e të qetësisë dhe mbrojtjen e jetës së njeriut.
• Përmirësimi ekonomik, kulturor dhe qytetar i jetës së vendit
• Parandalimi i kriminalitetit ne tërësi dhe vrasjeve në veçanti sipas parimeve të parandalimit. Pajtimi i familjeve në hasmëri, parandalimi i konflikteve, zgjidhja e konflikteve e kërkesave të shtetasve, etj
• Ndryshime të tjera ligjore, duke parashikuar ashpërsimin e masës së dënimit për autorët e veprave penale, si dhe sanksione plotesuese;
• Rritja e shkallës së bashkëpunimit ndërmjet institucioneve shtetërore dhe organeve të ngarkuara me parandalimin dhe luftën kundër krimit;
• Krijimi i strukturave te posacme te luftes kunder gjakmarrjes e vecanarisht ne zonat ku ky fenomen eshte me i perhapur sin e qarkun e Shkodres, Lezhes, Kukesit, Dibres, etj.
• Arrestimi sa më shpejte të jetë e mundur i autoreve te vrasjeve ne teresi dhe te atyre per gjakmarrje ne veçanti.
• Hetim e gjykim i shpejtë, por jo i përshpejtuar i ketyre veprave penale.
• Forcimi dhe institucionalizimi i bashkepunimit me pushtetin vendor dhe organizatat jo qeveritare per zgjidhjen e konflikteve.
• Ndihma dhe bashkepunimi me komisionet e pajtimit te gjagjeve, gjithmone ne perputhje me ligjin, me qellim ndermjetsimin e zgjidhjes me pajtim te rasteve te gjakmarrjes.
• Edukimi i brezit të ri me ndjenjat e vëllazërimit, mirëkuptimit, tolerancës, kundër krimit, vetëgjyqësisë, hakmarrjes e gjakmarrjes.
• Zgjidhja e problemeve sociale të familjeve të ngujuara si dhe evitimi e zbutja e pasojave të gjakmarrjes.
• Inkurajimi i fondacioneve, misioneve e shoqatave, që punojnë për zgjidhjen e konflikteve dhe për pajtimin e mosmarrëveshjeve, sidomos të atyre me karakter penal, që sjellin si pasojë vrasje.
• Sensibilizim i opinionit publik.
• Evidencimi i familjeve në gjak dhe të ngujuara.
• Etj